Welkom op de Energieke pagina van Grijs & Groen Wonen. De pagina is de basis waarop je, naarmate we verder in de tijd komen, steeds meer informatie vindt over het energieontwerp, de energiemaatregelen en de energieberekeneningen van de twee appartementencomplexen.
In de derde workshop zijn we de concepten verder gaan uitwerken. De presentatie van workshop 3 vind je hier. In deze derde en laatste workshop hebben we de laatste puntjes op de i gezet met de vragen die nog openstonden, zoals vloerisolatie en zonwering.
Onderstaand zie je alle vragen die jullie hebben gesteld tijdens workshop 2 en naderhand. We hebben geprobeerd zo beknopt, maar ook volledig mogelijk antwoord te geven op jullie vragen. Kom je er niet uit of heb je meer toelichting nodig? Dan beantwoorden wij je vragen graag.
Omdat het vochtgehalte in de woningen al goed wordt beheerst met het ruimteventilatie-systeem is de afzuigkap niet meer nodig om het kookvocht af te voeren. Er is alleen nog ventilatie nodig voor kookluchtjes die ontstaan bij frituren, bakken en grillen. Deze lucht is niet gezond en moet dus naar buiten. Dit kan met een recirculatie-kap.
Bij passief is het ook mogelijk om de ramen op te doen natuurlijk. Als je dit niet te lang achter elkaar doet (max. 5 a 10 minuten) is er eigenlijk geen probleem. Het kost wel iets energie, maar ik heb al rekening gehouden in alle concepten met 100 m3 uur natuurlijke ventilatie voor het hele gebouw (kavel 12) Bij koken zou ik vooral de afvoer van vervuilde kooklucht goed regelen met een recirculatie-kap. Liever geen buis naar buiten. Het vocht wordt optimaal gereguleerd met het ventilatiesysteem, dus thee opzetten, pasta koken kan prima zonder afzuigkap. Dus als je al niet veel grilt, bakt of frituur is het ook mogelijk om dan het raam open te zetten.
Als je lucht ververst heb je een gezond binnenklimaat. We verversen ieder uur 100 kuub aan lucht. Je kan dan ook de ramen opendoen. Dat hangt ook af van hoeveel vocht je produceert en welke vloerbedekking. Je kan ook een stofzuigsysteem aanschaffen. Klimaatklasse A binnenklimaat. Zo gezond mogelijk te organiseren.
Bij de adembouw vloer wordt de kruipruimte en de aardlagen daaronder ook opgewarmd door de woningen daarboven en daarmee wordt de aarde een isolator. Ook bij adembouw is de basisgedachte; goed isoleren.
We hebben de dikteverschillen uitgerekend. Voor adembouw is de gevel wel iets dikker in de HSB versie (80 mm) en bij de Kalkzandsteen + buitengevel-iso is deze 45 mm dikker. In het ontwerp wordt een mix van buitengevel stuc-iso en HSB gebruikt.
Ja, dat kan wel, maar het is wel goed om na te lopen wat de thermische massa van de houtversie doet in relatie het comfort in de woning. En dat heb ik wel vergeleken. Bij hout reageert de woning iets meer op warmte-invloed van de zon.
De wandverwarmings-optie is toegevoegd omdat je daarmee sneller de temperatuur kunt verhogen en verlagen. Koelen kan er ook mee, zelfs beter dan met de vloer. Het is alleen een niet zo vaak genoemde oplossing, maar ik wil hem jullie niet onthouden. Vooral bij adem bouw is deze optie een serieus alternatief naast en met vloerverwarming.
Ja. Je krijgt per ruimte een aparte thermosstaat. Woonkamer, slaapkamer en werkkamer. De gang apart regelen is niet aan te bevelen.
Bij de BES is de koeling op basis van een koelere vloer, de vloer onttrekt de warmte uit de woning en verplaatst deze naar de bodem-wisselaar (= BES)
In het voorjaar en het najaar draagt de zon al snel bij aan de verwarming van het huis. En soms is het zoveel zon dat de warmte van zon de woning nog verder opwarmt dan de door ons aangehouden 21 graden. Dan is het goed om de zon te weren.
Triple glas heeft inderdaad in iets lager ZTA-waarde dan HR++. Dat komt door de extra laag glas met daarin ook weer een reflectie-coating. Maar dat is vaak niet meer dan 10%. Een verdere verlaging van de ZTA (zodat het glas zonwerender wordt) kan met zonwerende coatings, maar dat kost dan wel energie in de winter. De zon levert dan minder gratis warmte. Zonwering middels buitenjalouzieen of screens is wel het mooiste denk ik.
Bij passief huis wat vaker dan bij adem bouw en bouwbesluit.
Een airco / ventilatiekoeler geeft sneller en meer voelbaar een effect op de beleefde temperatuur in een ruimte. Maar uiteindelijk doen beide hetzelfde, de temperatuur omlaag brengen. Bij een airco heb je wel de mooie optie ook te ontvochtigen. Dus de lucht te drogen. Maar de basis voor een gezond binnenklimaat is niet alleen de koeling, dat is ook akoestiek, daglicht, regelbaarheid van de temperatuur, en de stralingstemperatuur van wanden, glas en plafond/vloeren.
Dit artikel van de klimapedia gaat daar dieper op in. Daarin staat ook dat de binnentemperatuur ook mag meebewegen met de buitentemperatuur. Dat heet Adaptief comfort.
Vloerkoeling; nadeel = lucht wordt iets vochtiger, voordeel=gelijkmatige verspreiding van de koude.
Airco; nadeel = geluid en luchtbeweging en lokale koelte, voordeel = snel voelbare koeling.
We moeten 90% van de zon buitenhouden in de zomer bij Passief Huis. Buitenjalouzie/lamellen of screens moet dat tegenhouden. We kunnen dat uitzoeken met daglichtsimulatie. Dat is alleen als het heet is. In de winter maak je er gebruik van. In de herfst ook. Passieve zonne-energie. Interne warmte laag houdt, verlichting, apparaten, dan is zonwering ook minder.
Dat moeten we uitrekenen. Hoe dikker de jas is, hoe minder je kunt verlagen. Je krijgt bij Passief meer eenzelfde temperatuur.
Huishoudelijk gebruik en warm water heeft een groot aandeel in het energiegebruik bij alle drie energieconcepten. Ruim 60% gaat op aan huishoudelijk gebruik. Je hebt energie nodig om te koken en warm tapwater. Alle drie de concepten hebben 2000 kwh voor warm water.
Je kan een bad doen en daarna een douche. Geen jacuzzi, maar 200 m3 warm water voorraadvat.
Het klopt dat de in de winter het rendement daalt. We rekenen hier ook mee en komen dan uit op een realistische seizoensrendement voor de warmtepompen die we gekozen hebben.
De woningen zijn wel groot, maar ook in een gezamenlijke thermische schil en daardoor heel compact. Er is niet zoveel warmteverlies daardoor. Lucht/lucht heb ik trouwens in het passief huis concept gekozen, deze warmtepomp heeft 4 kW vermogen en de warmtevraag bij piek zit daar nog een stukje onder.
Ja, dit is mogelijk. Geluid is zeker wel een issue waar we goed op moeten letten. De warmtepompen maken ook warmwater. Dus die uitvraag met thema moet goed gesteld worden en in het programma van eisen opgenomen worden. Technisch is het mogelijk om het geluidsniveau te reduceren tot acceptabele waardes
PVT panelen zijn ook een mooie optie. Ik heb in het verleden een appartementen-complex in Amsterdam ontworpen samen met Kees Mager van Triple Solar. Maar het blijven wel buitenluchtbronnen die gevuld zijn met glycol. Alternatief voor de lucht/water WP. Ik werk deze optie graag verder uit, er zijn ook nieuwe aanbieders zoals solar freezer.
De aardwarmte wordt opgepompt naar een comfortabele temperatuur voor alle woningen. Dus de pomp zorgt voor de distributie van energie naar alle woningen.
Lucht-water warmtepomp is goedkoper dan BES water/water. Maar geeft wel een hoger verbruik. Lucht/water warmtepomp is dan eerder een optie voor de Passief Huis oplossing, omdat daar de energieverbruiken al heel laag zijn door de maximale isolatiewaardes.
Er zijn geen zonnecollectoren nodig. De warmtepomp in combinatie met zonnepanelen zorgen voor een duurzame warm watervoorziening.
Dak 1 162 m2 daar passen 70 panelen op. Dak 2 85 m2 daar passen dan 35 panelen. Dit laat wel zien dat het moet passen.
Deze staan in de calculatie. En deze wordt nu nagelopen door Vitruvius.
Je moet er wel op letten dat de concepten blijven kloppen. We kunnen ook kiezen voor hybride ventilatie. Dat je de vogeltjes hoort kan een voordeel zijn. We helpen mensen voorkomen dat ze allemaal ambities opstapelen. We bieden het optimum aan.
Dit is zeker ook mogelijk, maar dan moeten we wel voldoende m2 hebben. De kavel is echter niet groot genoeg om een horizontaal aangelegde warmtewisselaar in te zetten.
We willen graag naar water in plaats van Glycol in de bodemlussen. Daarvoor moeten we wel 10% meer lengte in de lussen aanleggen, dus waarschijnlijk 1 of 2 keer meer boren. Dit kan waarschijnlijk technisch wel. Het rendement van de warmtepomp wordt dan wel iets hoger. Dat is een bijkomend voordeel.
Alle isolatiematerialen hebben een milieuclassificatie die ik heb nagelopen bij NIBE op het thema DUBOKEUR. Voor biobased producten is een andere route belangrijk. Denk daarbij aan Stro en houtvezelisolatie. De biobased materialen hebben iets meer dikte nodig. Ik zal dat toevoegen aan de lijst.
BES heeft minste geluid in de warmtepomp. Bouwbesluit het meeste. Alle techniek luchtverversing is door de nieuwe geluidseisen heel stil geworden. We geven het ook mee als eis om geluidseisen te halen. Je hoort hem normaliter niet.
Op dinsdag 5 oktober vond de tweede workshop plaats over het energieontwerp in combinatie met de doorrekening van de kosten voor het realiseren van dit ontwerp. We hebben onderstaande drie concepten, te weten Bouwbesluit, Passiefhuis en Adembouw, voor jullie doorgerekend op TCO, Duurzaamheid en Comfort. De presentatie vind je hier.
We hebben de Total Cost of Ownership voor jullie doorgerekend.
Bouwbesluit |
Passiefhuis |
Adembouw |
|
---|---|---|---|
Aanleg + aankoop installatie + techniek |
€ 62.785 |
€ 63.732 |
€ 69.915 |
Zonnepanelen |
12,5 stuks |
10,4 stuks |
11,9 stuks |
Energieverbruik per jaar |
€ 1.024 |
€ 845 |
€ 975,74 |
Inflatie 2% + onderhoud |
€ 150 per jaar + € 8.000 na 15 jaar + € 2.500 na 20 jaar |
€ 250 per jaar + € 12.000 na 15 jaar |
€ 250 per jaar + € 9.500 na 18 jaar |
Totaal per woning 30 jaar |
€ 125.816 |
€ 122.273 |
€ 125.755 |
En dan kom je uit op deze TCO-grafiek.
Op maandag 23 augustus 2021 vond de eerste workshop over energieontwerp plaats via Zoom. De presentatie die we samen hebben doorgelopen vind je hier. Tijdens de workshop kwamen we gezamenlijk uit op de pay off van jullie woondroom:
Tijdens workshop 1 zijn we aan de slag gegaan met jullie drijfveren en energietypes. Er zijn vier energietypes, te weten:
Vóór een duurzame woning – zolang je maar warme voeten houdt...
Comforttypes stellen, de naam zegt het al, comfortabel wonen voorop. Het aanpakken van de woning zorgt ervoor dat de kou en tocht verdwijnen: jij wilt graag altijd een prettig klimaat in de woonkamer en ook in de andere kamers.
Jij bouwt het liefst het huis van de toekomst.
Een moderne woning met de nieuwste apparatuur, waarin jij zelf aan het stuur zit van je energieverbruik omdat je alle apparaten zelf kunt inregelen. Dat is wat jij voor je ziet, als je denkt aan energieneutraalwonen.
Kom maar op met dat isolatiepakket – hoe zuiniger, hoe beter. Het is jou een doorn in het oog dat er zoveel warmte verloren gaat in jouw woning. Met betere isolatie kan er veel energie worden bespaard. Wat niet wordt verbruikt, hoeft ook niet te worden opgewekt. En dat scheelt in de portemonnee.
Verbeter de wereld, begin bij je thuis...
Het terugdringen van het energieverbruik geeft jou een goed gevoel, omdat dit goed is voor het milieu. Er wordt steeds meer duurzame, hernieuwbare energie ingezet maar dit is nog niet voldoende om in alle verbruik te voorzien. Jij wil je ecologische ‘footprint’ verkleinen door je energievraag omlaag te brengen.
Met elf huishoudens is het niet verrassend dat alle vier de energietypes wel vertegenwoordigd waren. Vind je het leuk om nogmaals de energietypetest te doen? Dat kan via deze link.
Ook gingen we aan de slag met jullie drijfveren. Onderstaand vind je de tabellen van de bewoners die de drijfverentest, soms individueel en soms per huishouden, hebben ingevuld.
Comfort |
Collectief |
Betaalbaarheid |
Duurzaamheid |
Natuurlijke materialen |
Duurzaamheid |
Kwaliteit |
Betaalbaarheid |
Comfort |
Natuurlijke materialen |
Duurzaamheid |
Natuurlijke materialen |
Toekomst |
Kwaliteit |
Collectief |
Autonomie |
Ruimte |
Collectief |
Duurzaamheid |
Behaaglijke warmte |
Duurzaamheid |
Natuurlijke materialen |
Behaaglijke warmte |
Kwaliteit |
Creativiteit |
Duurzaamheid |
Biodiversiteit |
Samen huiselijkheid |
Creativiteit |
Betaalbaarheid |
Comfort |
Hygiëne |
Robuust |
Collectief |
Biodiversiteit |
Comfort |
Betaalbaarheid |
Ruimte |
Collectief |
Kwaliteit |
Natuurlijke materialen |
Biodiversiteit |
Unieke plek |
Duurzaamheid |
Robuust |
Comfort |
Betaalbaarheid |
Collectief |
Duurzaamheid |
Toekomst |
Betaalbaarheid |
Kwaliteit |
Samen huiselijkheid |
Behaaglijke warmte |
Duurzaamheid |
Wij hebben die drijfveren gecombineerd en bij elkaar opgeteld en komen zo tot de top 5 voor de belangrijkste woondrijfveren:
Duurzaamheid, natuurlijke materialen, biodiversiteit, toekomst | 58 |
Comfort, gezondheid en behaaglijke warmte | 32 |
Collectief, autonomie, samen huiselijkheid | 31 |
Kwaliteit, ruimte, robuust, unieke plek, creativiteit | 30 |
Betaalbaarheid | 20 |
Tijdens de presentatie hebben we drie bouwconcepten besproken:
In onderstaande afbeeldingen uit de presentatie zie je de drie bouwconcepten op een rijtje.
In onderstaande tabel hebben we inzichtelijk gemaakt wat de verschillen zijn tussen de drie bouwconcepten. We zijn uitgegaan van een "zwaar" gebouw met betonnen vloeren.
Energiemaatregel | Waarde | Bouwbesluit | Passiefhuis | Adembouw |
Isolatie | Rc gevel, dak, vloer en glas (U) | 4,5;6,5;3,5;1,0 | 8;8;8;0,7 | 6,5; 6,5; 1,0; 1,0 |
Ventilatie | mechanisch | ja, met WTW of CO2 sturing | ja, met WTW | MV box |
Verwarming | warmtepomp (wp) | ja, met lucht/water met individuele WP | ja, ventilatielucht uit balansventilatie toestel (met WTW) + aangevuld met aanvoerlucht van buiten | BES individueel per woning + collectieve aardwarmtewisselaar |
Warm water | warmtepomp of zon-PV met PCM | Combi Warmtepomp | Combi Warmtepomp | Combi Warmtepomp |
Koeling | passief of actief | actief met L/W warmtepomp | Nachtventilatie | passief met de aarde |
Gedrag | zonwering | 70% | 90% | 70% |
temperatuur winter | 21 | 21 | 21 | |
temperatuur zomer | 23 | 23 | 23 | |
nachtventilatie | nee | ja, 1-voudig | ja, 0,25-voudig |
Van deze bouwconcepten hebben we Passiefhuis en Adembouw doorgerekend op kavel 12 met rekenmodel Aard. Jullie hebben wel gezien dat Ron aan alle knoppen kan draaien met Aard om echt de energie en energiestromen van jullie huis zichtbaar te maken. Onderstaand vind je de twee bouwconcepten met toelichting.
Je laat het rekenmodel gewoon los op de minimale wettelijke eisen voor isolatie nog toestaan. Dit zijn middelvoorschriften waar je niet omheen kunt. Dit resulteert in een warmtevraag van 18051 kwh en vermogensbehoefte van 25 kW voor alle appartementen.
Verwarming eruit, isolatie erin. Dat is het Passiefhuis energieconcept.
De Rc’s gaan richting de 8 of 9. Er gaat dan bijna geen energie meer verloren door de thermische schil. De thermische schil is een mooi woord voor alle gevels, ramen, en daken, vloeren die je leefruimtes omvatten. Ook het glas en de kozijnen gaan naar triple glas.
Het dak en de gevel hebben allebei Rc=6,5. Per m2 verlies je dan nog maar 3 Watt! (Buitentemperatuur 0 graden, binnentemperatuur 22 graden gemiddeld.) De vloerisolatie staat op Rc=1. Mooi is dan te zien dat de koellast omlaaggaat.
Bouwbesluit is een mooie mix tussen Passiefhuis en Adembouw in. De gevels iets minder geïsoleerd en de ramen HR++ op zuid en triple op noord. We zetten in op een minimale energievraag, maar vullen deze aan met ‘common practice’ technieken. De begane grond vloer is conform bouwbesluit geïsoleerd.
Waarom zoveel isolatie? Om zo zo min mogelijk verwarming(stechniek) te hoeven inzetten. Er is nog wel iets warmte nodig, maar dat doe je met het ventilatiesysteem of met elektrische luchtconvectoren* of met het gebalanceerde ventilatiesysteem met warmteterugwinning **.
(* Een soort radiator die met elektriciteit gevoed wordt en daarmee warmte afgeeft)
(**Een ventilatiesysteem met toevoer en afvoerkanalen, ventielen, een warmtewisselaar en ventilatoren is dan wel nodig)
Voor de ramen wordt in het Adembouw concept gekozen voor het verhogen van de zontoelatingsfactor. De energiewinst van de zon wordt dan hoger in de winter, zodat het energieverbruik in de winter afneemt. In de onderstaande grafiek energiebalans zie je dat het zonnewarmte-aandeel naar 19% gaat.
Ook bij de keuze voor het glastype hier wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van lichtdoorlatend glas. Voor de noordzijde zou triple glas beter zijn, en voor de zuidzijde HR++ dubbellaags glas. Dus het kiezen van de juiste beglazing is dan echt maatwerk. Om de kosten te beheersen is het mogelijk om de vaste ramen te voorzien van triple (in het raamprofiel van vaste ramen is meer ruimte!) en de scharnierende ramen (daar is veel minder ruimte in het profiel) van HR++. Dit zou een slimme mix kunnen worden. Toch een hoge isolatiewaarde, maar wel slanke profielen en beheersbare kosten.
Bij dit concept is vloerkoeling met de koelte die de warmteppomp maakt de basis. Je ziet dat dit ook in de zomermaanden energie kost. De rode staven in het diagram worden zichtbaar vanaf November tot en met Maart. De koeling en de verwarming zorgen voor de aanvulling van dat wat de natuur aan verlies en winst te bieden heeft.
In het concept dat we hebben uitgerekend voor jullie hebben we actieve koeling toegevoegd, want de binnentemperatuur loopt wel hard op als we niet goed oppassen. Een raampje per ongeluk openlaten in de zomer overdag is een risico. Dat kunnen we heel mooi oplossen via de luchtstromen uit het balansventilatiesysteem.
De energie van de afgevoerde ventilatielucht in de winter wordt teruggewonnen voor het warme tapwater vanuit de Luchtwaterwarmtepomp.
Verkoeling in de zomer wordt gerealiseerd met nachtventilatie en zonwering (90% zonwerendheidsfactor). De nachtventilatie-oplossing baseert zich op het zoveel mogelijk activeren van de thermische massa.
Het is jullie uitdaging om samen tot een besluit te komen welk bouwconcept het beste past bij jullie woondromen en ambities. Dan is het wel handig om meer te leren en lezen over energiethema's en energiemaatregelen. Schrik niet, we hebben inderdaad een hoop leesbladen voor jullie klaargezet, maar als je energie echt snapt dan wordt het ook heel gemakkelijk en leuk. Onderstaand zie je allerlei buttons staan onder energiethema's, dit is de theorie van energie, en energiemaatregelen, dit is de praktijk van energie.
Deze huiswerkopdracht is misschien een beetje raar, want je gaat nieuw bouwen dus je weet nog helemaal niet hoe je huis gaat wonen. Maar hoe je nu woont is eigenlijk een referentiekader hoe je straks wil wonen. Zo krijgen wij inzicht in jouw ervaring, kennis en wensen.